Ný stjórnarskrá yrði mikið framfaraskref á sviði náttúruverndar að mati Guðmundar Harðar Guðmundssonar, formanns Landverndar. Hann sagði í erindi á borgarafundi Stjórnarskrárfélagsins að ný stjórnarskrá samkvæmt tillögum stjórnlagaráðs myndi skapa mótvægi við núverandi áherslu á réttindi atvinnulífsins, styðja við núverandi umhverfislöggjöf, stuðla að aukinni vandvirkni og yfirvegun í umhverfismálum hjá löggjafanum og tryggja betur almannarétt og upplýsingaskyldu stjórnvalda.

Borgarafundur Stjórnarskrárfélagsins um náttúruvernd, auðlindanýtingu og nýja stjórnarskrá fór fram í Iðnó 15. maí síðastliðinn. Auk Guðmundar fluttu þar erindi Kristinn Einarsson yfirverkfræðingur auðlindanýtingar á Orkustofnun, Ragna Árnadóttir aðstoðarforstjóri Landsvirkjunar, Svandís Svavarsdóttir umhverfisráðherra og Sigmundur Einarsson jarðfræðingur. Fundarstjóri var Friðrik Þór Guðmundsson blaðamaður.

 

Guðmundur Hörður Guðmundsson, formaður Landverndar hélt erindi á borgarafundi um náttúruvernd og auðlindanýtingu í stjórnarskrá.

Til grundvallar yfirskrift fundarins eru viðeigandi greinar frumvarps Stjórnlagaráðs að stjórnskipunarlögum, ásamt skýringum. Þar er helst nefna, í númeraröð: 15. gr., 33. gr., 34. gr., 35. gr. og 36. gr. Sjá hér að neðan:

15. gr. Upplýsingaréttur.

Öllum er frjálst að safna og miðla upplýsingum.Stjórnsýsla skal vera gegnsæ og halda til haga gögnum, svo sem fundargerðum, og skrá­ setja og skjalfesta erindi, uppruna þeirra, ferli og afdrif. Slíkum gögnum má ekki eyða nema samkvæmt lögum.

Upplýsingar og gögn í fórum stjórnvalda skulu vera tiltæk án undandráttar og skal með lögum tryggja aðgang almennings að öllum gögnum sem opinberir aðilar safna eða standa straum af. Listi yfir öll mál og gögn í vörslu hins opinbera, uppruna þeirra og innihald, skal vera öllum aðgengilegur.

Söfnun, miðlun og afhendingu gagna, geymslu þeirra og birtingu má aðeins setja skorður með lögum í lýðræðislegum tilgangi, svo sem vegna persónuverndar, friðhelgi einkalífs, örygg­ is ríkisins eða lögbundins starfs eftirlitsstofnana. Heimilt er í lögum að takmarka aðgang að vinnuskjölum enda sé ekki gengið lengra en þörf krefur til að varðveita eðlileg starfsskilyrði stjórnvalda.

Um gögn sem lögbundin leynd hvílir yfir skulu liggja fyrir upplýsingar um ástæður leyndar og takmörkun leyndartíma.

33. gr. Náttúra Íslands og umhverfi.

Náttúra Íslands er undirstaða lífs í landinu. Öllum ber að virða hana og vernda.

Öllum skal með lögum tryggður réttur á heilnæmu umhverfi, fersku vatni, ómenguðu and­ rúmslofti og óspilltri náttúru. Í því felst að fjölbreytni lífs og lands sé viðhaldið og náttúru­ minjar, óbyggð víðerni, gróður og jarðvegur njóti verndar. Fyrri spjöll skulu bætt eftir föngum.

Nýtingu náttúrugæða skal haga þannig að þau skerðist sem minnst til langframa og réttur náttúrunnar og komandi kynslóða sé virtur.

Með lögum skal tryggja rétt almennings til að fara um landið í lögmætum tilgangi með virðingu fyrir náttúru og umhverfi.

34. gr. Náttúruauðlindir.

Auðlindir í náttúru Íslands, sem ekki eru í einkaeigu, eru sameiginleg og ævarandi eign þjóðarinnar. Enginn getur fengið auðlindirnar, eða réttindi tengd þeim, til eignar eða varan­legra afnota og aldrei má selja þær eða veðsetja.

Til auðlinda í þjóðareign teljast náttúrugæði, svo sem nytjastofnar, aðrar auðlindir hafs og hafsbotns innan íslenskrar lögsögu og uppsprettur vatns­ og virkjunarréttinda, jarðhita­ og námaréttinda. Með lögum má kveða á um þjóðareign á auðlindum undir tiltekinni dýpt frá yfirborði jarðar.

Við nýtingu auðlindanna skal hafa sjálfbæra þróun og almannahag að leiðarljósi. Stjórnvöld bera, ásamt þeim sem nýta auðlindirnar, ábyrgð á vernd þeirra. Stjórnvöld geta á grundvelli laga veitt leyfi til afnota eða hagnýtingar auðlinda eða annarra takmarkaðra al­mannagæða, gegn fullu gjaldi og til tiltekins hóflegs tíma í senn. Slík leyfi skal veita á jafn­ ræðisgrundvelli og þau leiða aldrei til eignarréttar eða óafturkallanlegs forræðis yfir auðlind­ unum.

35. gr. Upplýsingar um umhverfi og málsaðild.

Stjórnvöldum ber að upplýsa almenning um ástand umhverfis og náttúru og áhrif fram­ kvæmda þar á. Stjórnvöld og aðrir skulu upplýsa um aðsteðjandi náttúruvá, svo sem umhverf­ismengun.

Með lögum skal tryggja almenningi aðgang að undirbúningi ákvarðana sem hafa áhrif á umhverfi og náttúru, svo og heimild til að leita til hlutlausra úrskurðaraðila.

Við töku ákvarðana um náttúru Íslands og umhverfi skulu stjórnvöld byggja á megin­ reglum umhverfisréttar.

36. gr. Dýravernd.

Með lögum skal kveðið á um vernd dýra gegn illri meðferð og dýrategunda í útrýmingar­ hættu.