Hvernig tengjumst við öðrum heimshlutum? Hvernig hafa nemendur það annars staðar? Búa allir við í heiminum við félagslegt réttlæti? Hefur lífstíll okkar einhver áhrif á líf fólks annars staðar í heiminum? Getum við sett okkur í samband við nemendur annars staðar í heiminum?
Hvað er hnattrænt jafnrétti?
Stutt svar:
Allir eiga rétt á að lifa mannsæmandi lífi.
Lengra svar:
Hnattrænt jafnrétti snýst um jafnan rétt allra jarðarbúa til að uppfylla ákveðnar grunn- þarfir. Þetta eru þarfir eins og aðgangur að mat og vatni, skjól gegn veðri og vindum, aðgangur að heilsugæslu, vörn gegn sjúkdómum og hvers konar ofbeldi, aðgangur að menntun, réttlæti og félagskap við annað fólk. Allir eiga jafnt tilkall til alls þessa óháð kynþætti, litarhætti, kynferði, kynhneigð, tungu, trú, skoðun, þjóðerni, uppruna, eignum, ætterni eða öðrum aðstæðum.
Allir hafa sama rétt, óháð kynþætti, litarhætti, kynferði, kynhneigð, tungu, trú, skoðun, þjóðerni, uppruna, eignum, ætterni eða öðru
Réttur allra jarðarbúa til þessara grunnþarfa hefur verið samþykktur með alþjóðlegum sáttmálum m.a. Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna og Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun til ársins 2030, sem samþykkt voru árið 2015, kveða einnig á um þætti sem tengjast hnattrænu jafnrétti.
Hver er staða hnattræns jafnréttis í heiminum í dag?
Þó flest okkar geti verið sammála um þessi atriði, búa langt því frá allir jarðarbúar við aðstæður sem tryggja þessar grunnþarfir. Víða býr fólk ekki við aðgang að hreinu vatni, jafnvel í kofum sem uppfylla á engan hátt það sem talist getur mannvistarhæft húsnæði. Fjöldi barna gengur ekki í skóla, býr við ofbeldi heima fyrir eða annars staðar og þannig mætti lengi telja.
Á sama tíma neytir fjöldi fólks mun meira en það þarf. Sóun á mat, fatnaði og raftækjum er með alvarlegri umhverfisvandamálum okkar tíma. Það er því langt því frá að auðlindum jarðar og lífsgæðum sé skipt með réttlátum hætti og neytir hver einstaklingur á Vestur- löndum að meðaltali mun meira af auðlindum J-jarðar en íbúar fátækari ríkja.
Auðlindum Jarðar er mjög misskipt á milli jarðarbúa
Hvernig færumst við nær hnattrænu jafnrétti?
Segja má að sjálfbærni sé það þegar allir jarðarbúar lifa eins góðu lífi og hægt er án þess að ganga á auðlindir og gæði jarðar, fólk og aðrar lífverur. Með þróun í átt að sjálfbærni er því leitast við að jafna muninn á milli þeirra sem búa við bestu lífsskilyrðin og þeirra sem búa við lakari skilyrði. Þannig þyrftu þeir sem neyta mest og búa við bestu lífskjörin að sætta sig við aðeins minna en þeir neyta í dag og þeir sem hafa það verst þyrftu að komast á þann stað að þeir nái að uppfylla allar grunnþarfirnar á mannsæmandi hátt. Allt þarf þetta að sjálfsögðu að gerast innan þeirra marka sem auðlindir jarðarinnar setja okkur. Til að svo megi verða þurfa þjóðir heims jafnframt að fylgja alþjóðlegum samning- um og sáttmálum sem kveða á um réttlæti og jafnrétti jarðarbúa.
Við þurfum að sætta okkur við aðeins minna af veraldlegum gæðum en við höfum í dag
Af hverju er mikilvægt að vinna með hnattrænt jafnrétti?
Einn tilgangurinn með þemanu hnattrænt jafnrétti er að nemendur og starfsfólk skóla verði meðvitað um að gjörðir þeirra geti skipt máli í því að bæta kjör og aðstæður fólks annars staðar í heiminum. Þannig hvetur þemað m.a. til meðvitaðri og hófstilltari neyslu. Einnig hvetur það til þess að nemendur kynnist öðrum hlutum heimsins en sínum eigin, kynnist ólíkum menningarheimum og átti sig á því að allir Jarðarbúar eiga jafnan rétt til að lifa mannsæmandi lífi.
MANNRÉTTINDAYFIRLÝSING SAMEINUÐU ÞJÓÐANNA
Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna var samþykkt á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna þann 10. desember 1948. Hún kveður á um mannréttindi sem allir eiga jafnt tilkall til án tillits til kynþáttar, litarháttar, kynferðis, tungu, trúar, skoðana, þjóðernis, uppruna, eigna, ætternis eða annarra aðstæðna. Þar segir jafnframt að sérhver manneskja sé borin frjáls og jöfn öðrum að virðingu og réttindum (Utanríkisráðuneytið, 2008).
Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna kveður á um mannréttindi sem allir eiga jafnt tilkall til Barnasáttmálinn, eða Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, var samþykktur á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna þann 20. nóvember 1989. Samningurinn felur í sér alþjóðlega viðurkenningu á því að börn þarfnist sérstakrar verndar umfram hina fullorðnu og að réttinda þeirra hafi ekki verið nægilega gætt í fyrri mannréttindasamningum. Í honum felst einnig viðurkenning á því að börn séu fullgildir einstaklingar með sjálfstæð réttindi og að þau hafi réttindi sem oft séu óháð réttindum fullorðinna (Umboðsmaður barna, 2014).
Barnasáttmálinn kveður á um að börn þarfnist verndar umfram hina fullorðnu
Þemað fellur sérstaklega vel að grunnþáttunum jafnrétti, lýðræði og mann- réttindi, heilbrigði og velferð auk sjálfbærni
Hvað getum við gert?
Leikskólar og yngri bekkir grunnskóla:
- Kynna ólíka menningarheima fyrir nemendum og aðstæðum jafnaldra þeirra í fjarlægum löndum.
- Vinna markvisst með þjóðerni eða uppruna nemenda og starfsfólks innan skólans og kynna þannig ólík lönd og menningarheima.
- Vera í sambandi við börn og unglinga sem búa við ólíkar aðstæður en eru í hinum Vestræna heimi, t.d. í gegnum Sólblómaleikskóla SOS barnaþorpa, eða eTwinning verkefni.
- Skoða hvaðan hlutir og matur sem við neytum kemur. Kemur allt frá Íslandi eða kemur það frá öðrum löndum líka?
- Reyna eftir fremsta megni að kaupa vörur merktar sanngjörnum viðskiptaháttum (Fair Trade).
- Huga að þörfum okkar, hverju þurfum við virkilega á að halda og hverju gætum við mögulega sleppt?
- Kynna Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna.
Eldri bekkir grunnskóla og framhaldskólar:
- Vera í sambandi við jafnaldra annars staðar í heiminum, t.d. í gegnum eTwinning eða önnur verkefni.
- Rekja ferðalag flíkur eða raftækis frá hrárri afurð til neytanda með mannréttindi í huga
- Finna út hvað verður um flík eða raftæki sem sent er í urðun annars vegar og í endurvinnslu hins vegar.
- Kynna sér aðstæður jafnaldra sem vinna við framleiðslu annars staðar í heiminum.
- Verðleggja það sem nemandi tekur með sér í skólann á einum degi (allar flíkur og yfirhafnir, raftæki, bækur, töskur o.fl.).
- Bera saman hvað hann er lengi að vinna sér inn fyrir heildarkostnaðinum á Íslandi annars vegar og í fjarlægu landi hins vegar.
- Reyna eftir fremsta megni að kaupa vörur merktar sanngjörnum viðskipaháttum (Fair Trade).
- Kanna vistspor sitt og vistspor skólans.
- Kaupa vörur sem koma stutt að og hafa því minna vistspor en þær sem koma langt að.
- Velta upp siðferðislegum álitamálum varðandi hungursneið á ákveðnum stöðum í heiminum og offramboð á fæðu annars staðar.
- Setja sig í samband við samtök sem vinna að mannréttindum, s.s. Rauða krossinn, Félag Sameinuðu þjóðanna á Íslandi, Barnaheill o.fl.
- Vinna með fjölmenningu í skólanum og samfélaginu.
- Taka þátt í sjálfboðaliðaverkefni tengd nýbúum á Íslandi.
- Vinna verkefni sem stuðla að bættum kjörum fólks annars staðar í heiminum.
- Vinna markvisst með Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun til ársins 2030.
- Fara í hlutverkaleiki þar sem nemendur reyna á eigin skinni hvernig það er að búa við ójafnan rétt.
- Vinna með Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu Þjóðanna.
REYNSLUSÖGUR ÚR SKÓLUM:
Nemendur í Framhaldsskóla Mosfellsbæjar héldu Heimsleika og unnu þar fjölda verk- efna sem tengdust Heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun
Í Framhaldsskóla Mosfellsbæjar var unnið verkefni sem kallaðist Heimsleikarnir og fjallaði um Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun. Verkefnið var sett upp þannig að öllum nemendum skólans var skipt í lið og átti hvert lið að velja sér eitt land, sem jafnframt var heiti liðsins. Kennararnir settu síðan upp stöðvar með þrautum sem tengdust með einhverjum hætti Heimsmarkmiðunum. Hvert lið þurfti að fara á allar stöðvarnar til að klára verkefnið og unnu einstaklingar hvers liðs saman að því að klára hverja þraut. Mikil áhersla var lögð á samvinnu innan liðanna enda samvinna lykilþáttur í því að ná fram Heimsmarkmiðunum og hlutu nemendur stig á grundvelli þess hve vel þeir unnu saman. Verkefnið mæltist mjög vel fyrir og hefur verið ákveðið að gera þetta að árvissum viðburði. Með þessum hætti má vinna með brýnt málefni, eins og Heimsmark- mið Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun, á skemmtilegan og uppbyggilegan hátt þar sem hagsmunir heildarinnar skipta máli. Verkefnið má tengja öllum þemum Skóla á grænni grein. Verkefnið tengist einnig grunnþáttunum jafnrétti, lýðræði og mannréttindi og heilbrigði og velferð, læsi og sköpun.
Börnin á Brekkubæ töluðu við vinkonu sína í SOS barnaþorpi í Namibíu í mynd- bandsspjalli á netinu
Leikskólinn Brekkubær á Vopnafirði er þátttakandi í Sólblómaverkefni SOS barnaþorpa eins og fjöldi annarra leikskóla á landinu. Leikskólar í verkefninu styrkja árlega eitt barn í SOS barnaþorpi einhvers staðar í heiminum. Börn leikskólans fá að kynnast barninu og þeim aðstæðum sem það býr við. Þannig fræðast þau um börn í öðrum löndum, kynnast því við hvaða aðstæður þau búa og hvað sé líkt og hvað sé ólíkt miðað við þeirra eigin aðstæður. Börnin læra jafnframt hversu mikilvægt það er að bera virðingu fyrir öðrum þó lifnaðarhættir og aðstæður séu ólíkar þeirra eigin aðstæðum. Börnin skrifast á og senda myndir á milli eða aðrar gjafir. Í Brekkubæ styrkja börnin stúlku í Namibíu sem þau hafa meðal annars fengið að tala við í myndbandsspjalli í gegnum netið! Nánari upplýsingar um verkefnið er að finna á heimasíðu SOS barnaþorpa hér á landi. Verkefnið má tengja þemunum neysla og úrgangur, loftslagsbreytingar, vatn og orka. Verkefnið tengist einnig grunnþáttunum jafnrétti og lýðræði og mannréttindi.
Verkefnavefir
Skólavefur Félags Sameinuðu þjóðanna
Verkefni Unicef Allir eiga rétt
Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna
Kompás, handbók um mannréttindi fyrir ungt fólk Litli kompás, handbók um mannréttindi fyrir börn Verkefni Barnaheill Vinátta