Samspil ferðaþjónustu og náttúruverndar

Náttúra Ís­lands og ferða­þjónustan eru tvær hliðar á sama peningi. Ferða­menn koma til Ís­lands fyrst og fremst til að njóta náttúru landsins, lands­lags og víð­erna. Ferða­þjónustan er orðin mikil­vægasta at­vinnu­grein landsins og á ríkan þátt í að halda uppi góðum lífs­kjörum. Spillum við náttúrunni spillum við fjör­eggi ferða­þjónustunnar og mögu­leikum komandi kyn­slóða til að afla sér lífs­viður­væris.

Ferða­þjónustan nýtur al­mennt vin­sælda. Hún kom Ís­lendingum upp úr hruninu og er ó­metan­legt fram­lag til hag­sældar í landinu.

Það eru mörk fyrir því hve marga ferða­menn náttúra landsins og sam­fé­lagið okkar getur borið með góðu móti. Ferða­mála­ráð spáir því að fjöldi er­lendra ferða­manna sem sækja Ís­land heim verði 2,9 milljónir árið 2025 og að þeir geti orðið 3,5 milljónir árið 2030. Í á­ætlunum sem kynntar voru á ný­legum fundi Isavia er gert ráð fyrir 2,2 milljónum ferða­manna árið 2023, sem er svipað og árið 2018.

Orku­skipti í ferða­þjónustu

Ný­leg orku­skipta­spá Orku­stofnunar (OS) byggir á spá Seðla­bankans um hóf­lega aukningu. Þar er gert ráð fyrir 2,1 m. ferða­manna 2024, 2,3 m. 2025 og 2,5 m. 2030. Þar segir að fjöldi ferða­manna hafi á­hrif á orku­notkun bæði vegna milli­landa­flugs og fjölda bíla­leigu­bíla.

Losun gróður­húsa­loft­tegunda vegna er­lendra ferða­manna á Ís­landi er um­tals­verð nú þegar. Miðað við framan­greinda spá OS mun orku­þörf og losun gróður­húsa­loft­tegunda (GHL) aukast veru­lega á Ís­landi vegna fjölgunar ferða­manna á næstu árum. Í spá OS, þar sem vaxandi orku­þörf fyrir flug­véla­elds­neyti yrði mætt með ra­f­elds­neyti sem fram­leitt yrði innan­lands, þyrfti um 400 GWh. af raf­orku á ári. Það sam­svarar um 1/5 af nú­verandi raf­orku­fram­leiðslu.

Á sama tíma er gert ráð fyrir að vaxandi fjöldi skemmti­ferða­skipa komi til landsins. Þeirri starf­semi fylgir bæði losun gróður­húsa­loft­tegunda og aukið álag á vin­sælustu ferða­manna­staðina.

Frá árinu 2005 til 2022 er á­ætlað að losun gróður­húsa­loft­tegunda vegna sölu á flug­véla­elds­neyti til milli­landa­flug­véla hafi rúm­lega tvö­faldast. Þrátt fyrir spár um vaxandi notkun ra­f­elds­neytis er reiknað með losunin lið­lega þre­faldist miðað við árið 2005 fram til ársins 2030.

Á­lagið á ís­lenska náttúru mun einnig vaxa vegna þess að byggja þyrfti fleiri orku­ver til að mæta eftir­spurn eftir inn­lendu ra­f­elds­neyti svo hægt verði að þjóna ferða­mönnum.

Álag á vinnu­markað og sam­fé­lag

Gangi framan­greindar spár eftir vex álag á ferða­manna­staði og vega­kerfi um­tals­vert. Spurning hvort upp­lifun ferða­manna verður jafn já­kvæð og fram til þessa ef fjöldinn vex enn frekar.

Á­hrifin á ís­lenskt sam­fé­lag, vinnu­markað og efna­hags­líf eru annar fylgi­fiskur aukins ferða­manna­straums til landsins. Þótt ferða­þjónusta sé mikil­væg at­vinnu­grein má færa hald­góð rök fyrir því að ekki sé æski­legt að hag­sæld Ís­lendinga verði að veru­legu leyti að­eins undir vel­gengni hennar komin. Þá er vafa­samt að mikil fjölgun ferða­manna og lang­tíma hagur ferða­þjónustunnar sem at­vinnu­greinar fari saman. Víða um heim hafa áður vin­sælir ferða­manna­staðir misst að­dráttar­afl vegna of mikils fjölda gesta. Meðal­vegurinn í þessu efni getur verið vand­rataður en með sam­vinnu yfir­valda og fag­fólks í ferða­þjónustunni á að vera hægt að finna leið þar sem allir aðilar, ferða­þjónustan og er­lendu gestirnir okkar, ná í senn að nýta og njóta.

Það er deginum ljósara að vaxandi fjölda ferða­manna fylgja margar og erfiðar á­skoranir. Ýmis­legt hefur verið gert til að auka af­kasta­getu á vin­sælustu ferða­manna­stöðunum. Hingað til hefur hins vegar lítið sem ekkert verið gert til að draga úr losun gróður­húsa­loft­tegunda vegna ferða­þjónustunnar.

Gæðin í önd­vegi

Til þess að tak­marka losun gróður­húsa­loft­tegunda er sú að­gerð skjót­virkust að stöðva eða tak­marka fjölgun ferða­manna. Fjölda­tak­markanir bæta einnig for­sendur fyrir verndun náttúru landsins, auka gæði þjónustu og upp­lifunar gesta okkar. Hafnar­mann­virki og flug­vellir eru inn­gangurinn að Ís­landi – mann­virki í eigu al­mennings. Til að tak­marka fjölgun ferða­manna á Ís­landi geta eig­endur, við Ís­lendingar, beitt sér með mark­vissum hætti. Einnig má beita hag­rænum stýri­tækjum. Það síðar­nefnda, ef marka má reynsluna af til­lögum um komu­gjald, yrði afar um­deilt. Það er ekki hald­bært til lengdar að láta kylfu ráða kasti í þessum efnum og tíma­bært að marka stefnu um há­marks fjölda ferða­manna og reiða fram að­gerða­á­ætlun til sam­ræmis. Stjórn­völd verða að taka af skarið, móta bæði stefnu og leið, áður en það verður of seint.

Við sem erum eldri en tvæ­vetur munum að græðgin hefur stundum leikið Ís­lendinga grátt með skelfi­legum af­leiðingum. Of­veiði hefur leitt til að fiski­stofnar hrundu og landið var og er víða illa leikið vegna of­beitar. Þetta eru víti til varnaðar og við verðum að gæta þess að ferða­þjónustan falli ekki í þennan sama pytt.

Ís­land er í rauninni undra­land, náttúru­perla, og við Ís­lendingar berum á­byrgð á að hún haldi á­fram að vera það. For­senda þess að ferða­þjónustan haldi á­fram að vaxa og dafna um allt land á næstu árum er sú að við vöndum okkur, höfum náttúru­vernd, gæði, öryggi og fag­mennsku að leiðar­ljósi. Þá mun okkur vel farnast.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 10. janúar 2023.