Stjórn Landverndar fagnar því að Ríkisendurskoðun hefur framkvæmt úttekt á stjórnsýslu vegna sjókvíaeldis. Því miður staðfesti niðurstaða úttektarinnar það sem umhverfis- og náttúruverndarsamtök hafa ítrekað bent á undanfarin ár; umgjörð sjókvíaeldis við Íslandsstrendur hefur einkennst af veikburða og brotakenndri stjórnsýslu sem ekki var og er í stakk búin til að takast á við flókið verkefni og öflug hagsmunasamtök. Ríkisendurskoðun tilgreinir 23 aðgerðir sem fara þarf í til að stjórnsýsla og eftirlit standist eðlilegar kröfur. Engin ástæða er til að ætla að stjórnvöld geti komið á þessum umbótum á næstu misserum og það geti tekið nokkur ár. Stjórn Landverndar telur því afar varhugavert að halda áfram á sömu braut vaxtar í fiskeldi í opnum sjókvíum. Nú er tímabært að staldra við, meta stöðuna og áhrifin á náttúru og umhverfi og bæta lög og reglur og styrkja eftirlit. Landvernd hefur margoft komið þessum skilaboðum til stjórnvalda.
Um það er ekki deilt að fiskeldi í opnum sjókvíum getur valdið margvíslegum neikvæðum umhverfisáhrifum. Sífellt koma upp ný dæmi um það á Íslandi. Áhrifin eru bæði bein og óbein, þ.e. tengjast allri virðiskeðjunni frá öflun fóðurs, flutninga, notkunar eiturefna og lyfja og sleppinga á fiski sem geta haft áhrif á líffræðilegan fjölbreytileika. Nú hefur Ríkisendurskoðun staðfest þá skoðun Landverndar að þekking á langtímaáhrifum við Ísland er takmörkuð og lög og reglur þróast ekki í sama takti og ör vöxtur greinarinnar. Óhætt er að fullyrða að núverandi fyrirkomulag og rekstur fiskeldis í opnum sjókvíum er langt frá því að uppfylla almenn skilyrði um „sjálfbærni“.
Óeðlileg tengsl stjórnmála og hagsmunaaðila í fiskeldi
Stjórn Landverndar telur að áhrif forsvarmanna greinarinnar á stjórnsýslu og stefnu í málafloknum sé meiri en eðlilegt getur talist í ríki sem kennir sig við lýðræðisleg vinnubrögð og jafnræði á meðal þegna landsins. Landvernd hefur undanfarin misseri ítrekað bent á dæmi um þetta og síðast við gerð strandskipulags við Vestfirði og Austfirði þar sem öll önnur nýting virðist víkja fyrir áformum fiskeldisfyrirtækja. Landvernd hefur einnig kvartað til Eftirlitsstofnunar EES-samningsins (ESA) vegna lagasetningar í þágu fiskeldisfyrirtækja í október 2018 sem stofnunin hefur tekið undir á afgerandi hátt en íslensk stjórnvöld ekki brugðist við þrátt fyrir að þrjú ár séu liðin síðan ESA lýsti afstöðu sinni.
Brot á starfsleyfum og slæleg viðbrögð eftirlitsstofnanna
Fiskeldisfyrirtæki hafa ítrekað verið uppvís af því að brjóta ákvæði starfsleyfa. Dæmi um þetta er notkun á hættulegu efni, koparoxíð. Þegar brot á starfsleyfi var upplýst brugðust stjórnvöld ekki við með refsingu. Nei þau breyttu starfsleyfinu fyrirtækinu í hag og náttúru og umhverfi í óhag, og í trássi við leiðbeiningar stofnunar sem býr yfir sérþekkingu á viðkomandi sviði. Ákvarðanir um styttri hvíldartíma, úr sex mánuðum í þrjá, þrátt fyrir viðvaranir sérfræðinga eru annað dæmi óeðlileg áhrif fiskeldisfyrirtækja og takmarkað getu stjórnvalda að standast áhlaup forsvarsmanna greinarinnar. Enn annað dæmi eru áform um breytingar á rekstrarleyfi til stækkunar eldissvæðis við Kvígindisdal í Patreksfirði. Þar er í raun um að ræða úthlutun á nýju eldissvæði án lagastoðar í grennd við Örlygshöfn, svæði sem er á náttúruminjaskrá.
Frekari vöxtur í sjókvíaeldi verði bannaður
Stjórn Landverndar hvetur Alþingi og ráðherra til að bregðast við ábendingum Ríkisendurskoðunar og banna frekari vöxt á fiskeldi í sjókvíum þar til endurbótum á lögum og reglum er lokið og gerð hefur verið ítarleg úttekt á áhrifum þessarar starfsemi á lífríkið við strendur landsins. Ef niðurstaða rannsókna staðfestir víðtæk neikvæð umhverfisáhrif er sjálfgefið að fyrirliggjandi starfsleyfi verði ekki endurnýjuð þegar að því kemur.
