Hvað er búsvæði?

Lífverur heimsins eru afar ólíkar en þær eiga eitt sameiginlegt og það er að þær eiga sér sitt eigið búsvæði eða heimili þar sem þær finna skjól og fæðu við hæfi og koma afkvæmum sínum á legg. Búsvæði lífvera geta verið misstór, allt frá því að vera lítil trjágrein (t.d. ýmis smádýr og sveppir) og upp í stór svæði sem jafnvel ná yfir ólík vistkerfi (t.d. tófan, haförnin og hnúfubakur).

Hvernig búsvæði hentar?

Sum dýr hafa þróast á þann hátt að þau éta mjög sérhæfða fæðu, eins og lirfa birkifetans sem lifir fyrst og fremst á birki og bláberjalyngi og steypireyður sem lifir svo til eingöngu á ljósátu sem er dýrasvif. Önnur dýr, eins og tófan og hrafninn eru alætur og geta étið nánast allt. Svona mismunandi fæðuþarfir hafa mikil áhrif á hvar dýrin búa og hversu stór búsvæði þeirra eru. Plöntur geta líka átt sér misstór búsvæði. Sumar plöntutegundir eru mjög sérhæfðar og geta bara vaxið við sérstakar umhverfisaðstæður, til dæmis jarðhitategundin naðurtunga. Aðrar tegundir geta hins vegar þrifist næstum hvar sem er, jafnvel í möl þar sem næstum enga næringu er að finna (t.d. túnfífill).

Áhrif mannsins

Áhrif mannsins á lífheiminn eru nú orðin svo mikil að búsvæði langflestra villtra lífvera hafa orðið fyrir manngerðum áhrifum og jafnvel eyðst að einhverju leyti. Tap á búsvæðum er stærsta ógnin við lífbreytileika í heiminum. Ástæðurnar fyrir þessu tapi eru margar, m.a. ósjálfbær landnýting og landbúnaður, námugröftur og mannvirkjagerð (vegir, hús og fleira).

Eyðing búsvæða á Íslandi

Á Íslandi hefur orðið mikið tap á búsvæðum eftir landnám og Íslendingar eru því miður vanir því að sjá náttúruna í slæmu ástandi. Það skilja því ekki allir að það sé eitthvað að. Gríðarlega mikill lífbreytileiki hefur tapast í vistkerfum á landi í gegnum aldirnar. Ef sjórinn er skoðaður þá er staðan einnig slæm við Ísland því ósjálfbærar fiskveiðar voru stundaðar hér áður fyrr og veiðiaðferðirnar voru þannig að vistkerfin á sjávarbotninum hnignuðu.

Hvað er hægt að gera?

Við eigum aðeins eina Jörð og þar sem líf okkar er háð vistkerfum og lífbreytileika þeirra, dugar ekki lengur að vernda þau sem eru eftir, við þurfum að snúa dæminu við og endurheimta vistkerfi sem hafa hnignað eða tapast. Því hafa Sameinuðu þjóðirnar tileinkað áratuginn 2021 – 2030 endurheimt vistkerfa. Það liggja mörg tækifæri í vistheimt (endurheimt vistkerfa) og Ísland getur svo sannarlega tekið virkan þátt í að endurheimta vistkerfi, bæði á landi og hafi.

Efnið birtist áður í bókinni Náttúra til framtíðar.

Náttúra til framtíðar | 40318 | © Landvernd og Menntamálastofnun 2021 |