Vindorkuver ættu að bíða niðurstöðu rammaáætlunar

Landvernd benti á í umsögnum um Kerfisáætlun Landsnets 2020-2029 að miklar líkur eru á að töluverður hluti raforku sem seldur er á Íslandi dragist saman á næstu árum frekar en að hann aukist. Sömu viðhorf koma fram í viðtali við Bjarna Bjarnason forstjóra Orkuveitu Reykjavíkur. Fyrirhugaður samdráttur Rio Tinto, lokun kísilvera og samdráttur hjá gagnaverum ræður þar mestu. Landvernd hefur einnig ítrekað bent á að raforkuspá er ekki góður grunnur til að áætla orkueftirspurn komandi ára, bæði vegna þess að hún gerir m.a. ráð fyrir allt of mikilli aukningu í stóriðju á Íslandi og því að hún er unnin eingöngu af fulltrúum orkugeirans sem hafa beina hagsmuni af því að spá fyrir um aukna raforkunotkun.  
Zephyr er því bent á að ef markmið framkvæmdarinnar er að mæta aukinni orkunotkun á Íslandi er líklega best að salta hugmyndirnar í nokkur ár. 

Rammaáætlun 

Eins og farið er yfir í tillögunni fyrirhuga stjórnvöld að skýra lög um verndar- og orkunýtingaráætlun (rammaáætlun) þannig að vindorkuver falli klárlega undir lögin.  Áhrif vindorkuvera á land eru óumdeild, þeim fylgir feiknamikið jarðrask þar sem gera þarf vegi, undirstöður og kranapall við hverja myllu. Því er það útúrsnúningur þegar talað er um að lög um um verndar- og orkunýtingaráætlun eigi ekki við um vindorkuver vegna þess að vindurinn, ekki landið, er virkjaður. Framkvæmdaraðila ber að bíða með umhverfismat þar til verkefnisstjórn rammáætlunar 4 hefur lokið umfjöllun um þennan virkjunarkost.  Í öllu falli getur Skipulagsstofnun ekki fallist á matsáætlun fyrr en að niðurstaða rammaáætlunar 4 liggur fyrir.  

Efnistaka 

Framkvæmdaraðila er bent á að fyrir svo gríðarmikla efnistöku (hálfa milljón rúmmetra) verður við skil á matskýrslu að liggja fyrir hvaðan þetta efni á að koma.  Þeir kostir sem nefndir eru í tillögunni (Bolaalda og Lambafell) munu ekki nægja til því margir eru um hituna.  Þá er rétt að benda á að Bolalda er á þjóðlendu og eftir því sem Landvernd hefur fengið upplýst hefur efnistöku þar verið hætt. 

Góður og jarðvegur

Með það í huga hversu mikil áhrif vindorkuver hafa á landið og þar með á gróður- og jarðvegsauðlindirnar verður mat á þeim að vera hið minnsta jafnumfangsmikið og ef um jarðvarma- eða vatnsaflsvirkjun sé að ræða. Þetta sést til dæmis í matsskýrslu fyrir Búrfellslund² þar sem segir:  „Landgræðslan leggur þunga áherslu á að nákvæm grein verði gerð fyrir  því hve mikið gróið land muni fara undir fyrirhugaðar framkvæmdir, hvort  sem er myllustæði,  slóðar,  raflínur eða  hvers konar jarðvegsrask  annað,  enda mun Landgræðslan gera skýlausa kröfu um að sá gróður sem kann  að  tapast  við  þessar  framkvæmdir,  verði  að  fullu  bættur,  einnig  þó  einhverjum kunni að þykja hann síður náttúrufarlsega verðmætur.“   

Áhrif á fugla 

Þar sem áhrif vindorkuvera á fuglalíf geta verið mjög alvarleg, er eðlilegt að gera mjög nákvæma skoðun á hegðun og umferð fugla um áhrifasvæði framkvæmdarinnar. Ekki er nóg að meta hvort áhrifin verði það alvarleg að stofnstærðir séu í hættu, meta þarf nákvæmlega hversu víðtæk áhrif vindmillur hafi á fuglalíf og af hvaða tegundum fuglarnir eru.  

Útivist og ferðaþjónusta

Landvernd telur mjög brýnt að áhrif framkvæmdanna á útivist og ferðaþjónustu verði metnir. Sjónrænna áhrifa af vindmyllunum mun gæta frá einum vinsælasta ferðamannastað landsins, Þjóðgarðinum á Þingvöllum.  Þá munu fjölsóttir staðir sem mikið eru nýttir til útivistar af höfuðborgarbúum verða fyrir miklum áhrifum af byggingu vindorkuversins.  Því er mjög brýnt að bæta við mati á áhrifum á þessa tvo flokka.  

Áhrif á loftslag og jarðstrengir 

Meta þarf losun í tengslum við framkvæmdina og loftslagsáhrif á rekstrartíma. Endurskoða þarf í samræmi við athugasemdir Landsnets áætlanir um að tengja vindorkuverið við flutningsnetið með jarðstrengjum.  

Samfélagsleg áhrif 

Stjórn Landverndar spyr sig að því hvers vegna meta á tekjuaukningu leyfisveitenda vegna framkvæmdanna.  Eins og Landvernd hefur bent á geta sveitafélög lent í hagsmunaárekstrum við veitingu framkvæmdaleyfis þegar tekjur af sömu framkvæmdum geta orðið umtalsverðar fyrir sveitafélagið sjálft.  Kannski er því rétt af framkvæmdaraðila að draga þessa hagsmunaárekstra fram í dagsljósið. 

Strax komnar niðurstöður

Mannvit fyrir hönd framkvæmdaraðila hefur á nokkrum stöðum í tillögunni þegar komist að niðurstöðu um mat á umhverfisáhrifum.  Þær hugleiðingar verktakans eiga að mati Landverndar ekki heima í tillögu að matsáætlun.  Dæmi um þetta eru fullyrðingar á bls. 19 um lítil áhrif vindorkuvera á fuglalíf. 

Mikilvægar leiðréttingar

Á bls. 1 er sagt að “sveitarstjórnir taka rökstudda afstöðu til álits Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar” en lögunum var breytt árið 2019 og nú skulu leyfisveitendur leggja álit Skiplagsstofnunar til grundvallar ákvörðun sinni.  

Uppfæra þarf tímasetningar á bls. 2.  

Lokaorð 

Markmið framkvæmdanna byggir á hæpnum forsendum þar sem útlit er fyrir mikla lausa raforku í kerfinu á næstu árum og vindorkuverið hefur ekki verið samþykkt skv. lögum um verndar- og orkunýtingaráætlun.  Inn í matsáætlun vantar matsþættina áhrif á útivist, ferðaþjónustu og losun gróðurhúsalofttegunda og mat á efnistöku, gróður- og jarðvegsskemdum og áhrifum á fuglalíf þarf að vera dýpra.  

Virðingarfyllst, 
f.h. stjórnar Landverndar 

Auður Önnu Magnúsdóttir, framkvæmdastjóri  

1. Þóroddur Þóroddsson (2018) Virkjun vindorku á Íslandi. Landvernd, Reykjavík.
2. Rúnar B. Bjarnason/Mannvit (2016) Búrfellslundur. Mat á umhverfisáhrifum, matsskýrsla. Landsvirkjun, Reykjavík